वसुबारसची माहिती आणि कथा दिवाळीचा पहिला दिवस
दिवाळी, दिव्यांचा सण, भारतातील सर्वाधिक लोकप्रिय उत्साही आणि तेजोमय सणांपैकी एक आहे. हा उत्सव पाच दिवस चालतो, प्रत्येक दिवसाचे स्वतःचे वेगळे महत्त्व आणि परंपरा असते. दिवाळीचा पहिला दिवस, ज्याला वसुबारस (vasubaras) किंवा गोवत्स द्वादशी असेही म्हणतात. वसुबारसला वाघ बारस असेही म्हणतात. दिवाळीच्या या भव्य उत्सवाची सुरुवात या दिवसांपासून होते. या लेखात, आम्ही वसुबारसच्या सभोवतालच्या समृद्ध इतिहास, चाली-रीती आणि दंतकथांबद्दल जाणून घेऊ आणि लाखो लोकांच्या हृदयात त्याचे विशेष स्थान का आहे हे समजून घेऊ.
वसुबारस vasubaras
वसुबारस, ज्याला “गो-वत्स द्वादशी” असेही म्हणतात. वसुबारस हा हिंदू दिनदर्शिकेनुसार अश्विन महिन्याच्या कृष्ण पक्षातील द्वादशीला साजरा केला जातो. या दिवशी गाय आणि वासरू म्हणजेच यांची मोठ्या उत्साहाने पूजा केली जाते. हा सण केवळ भारतातील शेतकरी आणि शेतकरी समुदायच नव्हे तर सर्व हिंदूंनी मोठ्या भक्तिभावाने साजरा केला आहे.
“वसुबारस” हा शब्द दोन शब्दांपासून बनलेला आहे: “वसु,” म्हणजे गाय आणि “बारस” म्हणजे बारावा दिवस. हिंदू धर्मात गायीला पवित्र प्राणी मानले जाते. वसुबारस हा शतकानुशतके ग्रामीण जीवनाचा अविभाज्य भाग असलेल्या या पवित्र प्राण्यांबद्दल आदर आणि कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा दिवस बनला आहे.
विशेषत: पश्चिम महाराष्ट्रात या दिवसाला विशेष महत्त्व आहे, वसुबारस इथे मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो.
याच दिवशी बऱ्याच ठिकाणी नंदनी व्रत पाळले जाते. या दिवशी स्त्रिया दिवसभर उपवास ठेवतात आणि गोरज वेळेला म्हणजेच संध्याकाळी गायींचा शृंगार करुन पूजा करतात. अशी पूजा करण्याने आपल्या वंशाचा उद्धार आणि भरभराट होते अशी मान्यता आहे.
याच दिवशी म्हणजेच वाघ बारसच्या दिवशी व्यापारी वर्ग आपले जुने हिशेब पाहून कर्ज फेडतो, सर्व कर्जे रद्द करून नवीन खाते सुरू करतो. जास्त काळ कर्ज ठेवणे चांगले मानले जात नाही, म्हणून नवीन वर्षाच्या आधी त्याची परतफेड केली जाते.
वसुबारस दिवसाचे ऐतिहासिक महत्त्व
वसुबारस दिवसाची मुळे प्राचीन भारतामध्ये खोलवर रूजली आहेत आणि ती हजारो वर्षांपूर्वीची असल्याचे मानले जाते. शेती ची सर्व कामे करुन याचा कापणीच्या हंगामाशी संबंध जोडला जातो. कारण शेतकरी वर्ग व तसेच इतर उद्योग-व्यवसायातील लोक पावसानंतर आपली उत्पादने बाजारात विकून चार पैसे गाठीशी ठेवतो आणि दिवाळीच्या तयारीची सुरूवात होते, जी अंधारावर प्रकाशाचा विजय म्हणून साजरी केली जाते.
हा दिवस अत्यंत शुभ मानला जातो, कारण तो येणाऱ्या भव्य उत्सवांची पायाभरणी करतो. गोवंशामुळे दूध-दुबते असेल किंवा शेतकऱ्यांना होणारी शेतातील मदत असेल, त्याबद्दल असलेल्या कृतज्ञतेचा दिवस आहे.
उत्सव आणि परंपरा
सजावट आणि रांगोळी
वसुबारसची तयारी अनेक दिवस आधीच सुरू होते. घरे स्वच्छ केली जातात आणि प्रवेशद्वारावर रंगीबेरंगी रांगोळी काढली जाते जेणेकरून समृद्धी आणि सौभाग्याचे स्वागत केले जाईल. आगामी दिवाळी सणासाठी लोक आपली घरे दिवे आणि तेलाच्या पणत्यांनी/ दिव्यांनी सजवतात.
वसुबारसची तयारी
वसुबारसच्या दिवशी पहाटेची सुरुवात आंघोळीने होते आणि घरातील महिला घरोघरी सुंदर रांगोळी काढतात. कुटुंबे मोकळ्या मनाने आणि मुक्त हातांनी गायींचे स्वागत करण्याची तयारी करत असल्याने वातावरण उत्साह आणि उत्साहाने भारले जाते.
गायीची पूजा
वसुबारसचा मुख्य कार्यक्रम म्हणजे गायींची पूजा. या दिवशी गायींना आंघोळ घालतात, त्यांची पूजा करतात, हार घालतात आणि ताजे गवत आणि मिठाई दिली जाते. आदराची ही अभिव्यक्ती मानव आणि या सौम्य प्राण्यांमधील खोल बंधनाचे प्रतीक आहे. हा सण पारंपारिक भारतीय शेतीमध्ये गुरांचे महत्त्व देखील दर्शवतो.
जे लोक आज शहरांमध्ये राहतात आणि जेथे गायी आढळत नाहीत, ते घरी गायीच्या मूर्तीची किंवा छायाचित्राची पूजा करतात.
दंतकथा आणि पुराणकथा
महाबली राजाची आख्यायिका
राजा महाबलीची कथा पुढीलप्रमाणे आहे:
राजा महाबली हा एक धार्मिक आणि उदार शासक होता जो त्याच्या राज्यातील लोकांचा प्रिय होता. त्यांनी केरळ राज्यावर राज्य केले. शांतता, समृद्धी आणि समानता हे त्यांच्या राज्याचे वैशिष्ट्य होते. तथापि, त्याची वाढती शक्ती आणि लोकप्रियता देवतांना, विशेषत: स्वर्गाचा राजा इंद्र यांच्यासाठी चिंतेचा विषय बनली.
राजा महाबलीला शांत करण्यासाठी आणि देवांचा अधिकार पुनर्संचयित करण्यासाठी, भगवान विष्णूने एक बटू ब्राह्मणाचा अवतार “वामन अवतार” घेतला. एकदा महाबली राजाने भव्य यज्ञाचे आयोजन केले होते. या यज्ञ विधीच्या वेळी, वामन तेथे आला आणि त्याने एक साधीशी वाटणारी भिक्षा मागितली. जेव्हा महाबलीने मागेल ती भिक्षा देतो असे म्हणून कबूल केले तेव्हा वामनाने फक्त तीन पाऊले जमीन मागितली.
वामनाची चतुराई न समजणाऱ्या पण जो उदारतेसाठी प्रसिद्ध असलेल्या राजा महाबलीने ही विनंती नम्रपणे मान्य केली.
तथापि, राजा महाबलीने विनंती मान्य करताच, बटू ब्राह्मण वामनाने अचानक एक महाकाय रूप धारण केले. त्याच्या पहिल्या पाउलात त्याने संपूर्ण पृथ्वीलोक समावले आणि दुसऱ्या चरणात त्याने संपूर्ण आकाशलोक व्यापून टाकले. तिसरे पाऊल ठेवायला जागा उरली नाही. तेव्हा वामनाने विचारले की आता तिसरे पाऊल कुठे ठेऊ? महाबलीने आपल्या वचनाला पुर्ण करण्यासाठी, वामनाला पाय ठेवण्यासाठी आपले मस्तक पुढे केले. तेव्हा वामनाने त्याला पाताळात लोटले.
महाबलीला पाताळात ढकलेले बघून त्याची प्रजा व्याकूळ होऊन शोक करू लागली आणि वामनाची क्षमा मागत राजा महाबलीला परत आणण्यासाठी विणवण्या करू लागली. या क्षणी भगवान विष्णूने आपले दिव्य रूप प्रकट केले आणि राजा महाबली यांना वरदान दिले. त्याने महाबलीला वर्षातून एकदा त्याच्या राज्याला आणि त्याच्या लोकांच्या कल्याणासाठी भेट देण्याची परवानगी दिली. महाबली राजाचे वार्षिक पुनरागमन वसुबारस या दिवाळीच्या पहिल्या दिवशी साजरे केले जाते.
राजा महाबली यांच्या भक्तीचा आदर करण्यासाठी आणि त्यांच्या परतीचा उत्सव साजरा करण्यासाठी लोक दिवे लावतात आणि विविध अनुष्ठान करतात. हा दिवस नम्रता, धार्मिकता आणि भक्तीच्या महत्त्वाची आठवण करून देतो. हे भक्त आणि त्यांची देवता यांच्यातील चिरस्थायी बंधाचे प्रतीक देखील आहे, कारण राजा महाबलीची भगवान विष्णूवरील भक्ती इतकी मजबूत होती की त्याला दरवर्षी त्याच्या राज्यात आणि लोकांकडे परत जाण्याचा विशेषाधिकार देण्यात आला.
भगवान श्रीकृष्ण आणि गायी
भगवान विष्णूचा आठवा दैवी अवतार भगवान कृष्ण यांनी त्यांचे बालपण वृंदावनात घालवले, जिथे गायींनी त्यांच्या जीवनात महत्त्वाची भूमिका बजावली. नंदगाव / गोकुळ किंवा वृंदावनात गायी पाळून त्यांच्या दूध-दही-लोणी याचा प्रमुख व्यवसाय होता त्यामुळे कृष्ण आपल्या सावंगड्यासोबत गायी चरायला घेऊन जात असत. असे मानले जाते की कृष्णाच्या बासरीच्या तानेने गायी धावत येत असत. वसुबारसचा भगवान श्रीकृष्णाशी आणि गायींवरील प्रेमाशी विशेष संबंध आहे.
विविध राज्यात वसुबारस
वसुबारस हा सण संपूर्ण भारतभर उत्साहात साजरा केला जात असताना, तो विविध प्रादेशिक शैली आणि चालीरीतींमध्येही साजरा केला जातो. वेगवेगळ्या प्रदेशांमध्ये या दिवसाचा सन्मान आणि उत्सव साजरा करण्याचे त्यांचे स्वतःचे अनोखे मार्ग आहेत, ज्यामुळे तो एक वैविध्यपूर्ण आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या समृद्ध उत्सव बनतो.
वसुबारस आणि दिवाळी
वसुबारस दिवस हा केवळ दिवाळीच्या उत्सवाची सुरुवातच नाही तर ग्रामीण जीवनाला पोषण आणि आधार देणाऱ्या गायींबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा एक उत्सव आहे. गाईंबद्दलचा हा आदर दिवाळीच्या भावनेशी खोलवर जोडलेला आहे, जो अंधार आणि अज्ञानावर प्रकाश, ज्ञान आणि चांगुलपणाचा विजय म्हणून साजरा करतो.
वसुबारस चे महत्व
वसुबारस हा केवळ कर्मकांडाचा दिवस नाही; त्याचे खोल आध्यात्मिक महत्त्व आहे. हे लोकांना दयाळूपणा आणि करुणेच्या महत्त्वावर जोर देऊन सर्व सजीवांचे कौतुक आणि आदर करण्यासाठीची आठवण करून देते.
आधुनिक काळ और वसुबारस
सध्याच्या काळात वसुबारस मोठ्या उत्साहात साजरी केली जाते. विधी करण्यासाठी आणि उत्सवाचा आनंद घेण्यासाठी समुदाय एकत्र येतो. निसर्ग, परंपरा आणि आपल्या मुळांशी जोडण्याची ही एक संधी आहे.
वसुबारस – कृतज्ञता दिवस
हा दिवस आपल्याला गायींच्या मानवी समाजातील अमूल्य योगदानाची आठवण करून देतो. हे लोकांना मानव आणि या सौम्य प्राण्यांमधील सहजीवन संबंध स्वीकारण्यास प्रोत्साहित करते.
वसुबारस दिवसाची अध्यात्मिक बाजू
वसुबारस कर्मकांडाच्या पलीकडे जाते; हे व्यक्तींना जीवनाच्या आध्यात्मिक पैलूवर चिंतन करण्यास प्रोत्साहित करते, आंतरिक शांती आणि निसर्गाच्या भेटवस्तूंबद्दल कृतज्ञतेची भावना वाढवते.
निसर्गाशी जोडणे
वसुबारस साजरे करताना पर्यावरणाचे रक्षण आणि संवर्धन करण्याची गरजही व्यक्त केली जाते. गाय ही निसर्ग आणि सर्व सजीवांच्या परस्परसंबंधाचे प्रतीक आहे.
समुदायों पर वसुबारस का प्रभाव
वसुबारस साजरा केल्याने सामुदायिक बंध मजबूत होतात कारण लोक उत्सव आणि उपासना करण्यासाठी एकत्र येतात. हे एकजुटीची आणि सामायिक मूल्यांची भावना निर्माण करते.
मिठाई आणि प्रसाद तयार करणे
भारतीय सणांमध्ये मिठाईला विशेष स्थान आहे आणि वसुबारसही त्याला अपवाद नाही. कुटुंबे सुमधुर मिठाई तयार करतात आणि प्रसाद म्हणून गायींना देतात, प्रेम आणि कृतज्ञतेच्या देवाणघेवाणीचे हे प्रतीक आहे.
सणांमध्ये महिलांची भूमिका
वसुबारसची तयारी आणि विधी यामध्ये महिलांचा मोठा वाटा आहे. रांगोळी काढण्यात आणि घरे सजवण्यासाठी त्यांचे समर्पण आणि उत्साह या उत्सवात एक अनोखी मोहकता वाढवते.
Conclusion
वसुबारस, दिवाळीचा पहिला दिवस, निसर्ग आणि मानवी जीवन यांच्यातील सुसंवादाची सुंदर आठवण आहे. हा उत्सव, कृतज्ञता आणि प्रकाश, आनंद आणि प्रेम पसरवणारा उत्सवाचा दिवस आहे. आपण वसुबारस साजरी करत असताना त्याचा सखोल अर्थ आणि त्यातून निर्माण होणाऱ्या मूल्यांचाही विचार करूया.
FAQ
-
यंदा वसुबारस कधी आहे?
यावर्षी वसुबारस गुरुवार, ९ नोव्हेंबर २०२३ रोजी साजरी होणार आहे.
-
लोक वसुबारस कसा साजरा करतात?
लोक घरांची साफसफाई करून, रांगोळी काढून आणि हार, ताजे गवत आणि मिठाई देऊन गायींची पूजा करून वसुबारस साजरा करतात.
-
वसुबारसशी संबंधित काही दंतकथा आहेत का?
होय, राजा महाबलीचे परत येणे आणि भगवान कृष्णाचा गायीशी संबंध यासारख्या दंतकथा वसुबारसशी संबंधित आहेत.
-
वसुबारस दिवसाचे आध्यात्मिक महत्त्व काय आहे?
वसुबारस जीवनाच्या आध्यात्मिक पैलूवर चिंतन करण्यास प्रोत्साहित करते, आंतरिक शांती आणि निसर्गाच्या देणग्यांबद्दल कृतज्ञता वाढवते.
-
वसुबारसचा समाजावर कसा परिणाम होतो?
वसुबारस सामुदायिक बंध मजबूत करतो कारण लोक साजरे करण्यासाठी आणि उपासनेसाठी एकत्र येतात, एकजुटीची भावना आणि सामायिक मूल्ये वाढवतात.
Read More:
- अर्थक्वेक सेफ़्टी
- Exploring Maharashtra
- नर्मदाष्टकम
- कृष्णाची आरती
- विठोबाची आरती
- संपूर्ण गुरुचरित्र
- शेन्दूर लाल चढायो
यूट्यूब चॅनल देखें: –